წარმოიდგინე ქვეყანა, სადაც შენი გენდერული იდენტობის ხსენება საჯარო სივრცეში კანონით იკრძალება. ქვეყანა, სადაც დაფინანსებისთვის, რომელიც შენს პროექტს ანაზღაურებს — იქნება ეს ადამიანის უფლებებზე, განათლებაზე, ხელოვნებაზე, თუ იმავე სოციალურ სამართლიანობაზე — შეიძლება დაისაჯო თავისუფლების აღკვეთით. და ქვეყანა, სადაც მედია, რომელიც მოგისმენს და შენს ამბავს გააშუქებს, სახელმწიფოს მხრიდან ცენზურისა და სანქციების წინაშე დგება.
ეს აღარ არის დისტოპია. ეს საქართველოს კანონმდებლობის უახლესი ტრაექტორიაა.
ბოლო პერიოდში, მმართველი პარტიის მიერ წარმოდგენილი სამი საკანონმდებლო ინიციატივა — ე.წ. ოჯახური ღირებულებების კანონი, უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ კანონი („ფარა“) და მაუწყებლობის შესახებ კანონში ცვლილებები — ერთმანეთთან კოორდინირებულად მოქმედებს, რათა შეავიწროვოს განსხვავებული აზრი, ჩაახშოს სამოქალაქო თვითგამოხატვა და ჩაანაცვლოს ის კონფორმიზმითა და შიშით.
ამ სტატიაში დეტალურად განვიხილავთ თითოეულ ამ კანონპროექტს, მათ შინაარსს, კონტექსტს, ფარულ მიზნებს და საფრთხეებს, რომელსაც ისინი უქმნიან არა მხოლოდ ზოგად დემოკრატიულ სისტემას, არამედ ადამიანებს საქართველოში, რომლებისთვისაც ეს კანონები ცხოვრების ნორმალურ ფუნქციონირებას ართულებს და იდენტობას აბუჩად იგდებს.
1. ოჯახური ღირებულებების დაცვის შესახებ კანონი
🔍 რა წერია კანონში?
„ოჯახური ღირებულებების დაცვის“ კანონპროექტი, რომელიც მმართველმა პარტიამ 2024 წლის ბოლოს დააანონსა, სინამდვილეში მიზნად არ ისახავს ოჯახის დაცვას. კანონში პრაქტიკულად არცერთი პუნქტი არ ეხება ოჯახში ძალადობის პრევენციას, სოციალური დახმარების გაძლიერებას, მშობლების დაცვას ან სხვა სისტემურ პრობლემებს, რომლებიც ქართულ ოჯახებს აწუხებთ.
პირიქით — კანონი მჭიდროდ მიმართულია ლგბტ თემის წინააღმდეგ. ის აწესებს:
- საჯარო სივრცეებში ლგბტ სიმბოლიკის გამოყენების აკრძალვას, მათ შორის დროშების, ფერადი ატრიბუტიკისა და სხვა გენდერული ან სექსუალური იდენტობის ნიშნების;
- ტრანსგენდერი ადამიანებისთვის იდენტობის სამართლებრივი აღიარების შეუძლებლობას, რაც ეხება სახელისა და სქესის ცვლილებას ოფიციალურ დოკუმენტებში;
- საჯარო სივრცეებში ლგბტ საკითხებზე „პროპაგანდის“ აკრძალვას, განსაკუთრებით არასრულწლოვნების თანდასწრებით, რაც რეალურად სიტყვის თავისუფლების შეზღუდვას ნიშნავს.
რა მიზანი აქვს სინამდვილეში?
კანონის მიზანი არ არის მორალის დაცვა. მისი მიზანია:
- საზოგადოების პოლარიზაცია და მობილიზება მმართველი პარტიის გარშემო — „ტრადიციული ოჯახი“ ხდება იდეოლოგიური იარაღი, რომლის საშუალებითაც საზოგადოებაში პანიკა და შიში იქმნება განსხვავებულობის მიმართ;
- ლგბტ თემის მარგინალიზაცია და დეჰუმანიზაცია — როდესაც სახელმწიფო პირდაპირ აცხადებს, რომ ლგბტ ადამიანების არსებობა საჯარო სივრცეში მიუღებელია, ეს არა მარტო მათ გარიყვას ნიშნავს, არამედ სიძულვილის ჩარჩოს ლეგიტიმაციას;
- კრიტიკული და პლურალისტური აზრის გაქრობა — რადგან თავისუფალი აზრი, რომელიც ეწინააღმდეგება ძალაუფლების მონოპოლიას, უნდა იქცეს “პროპაგანდად”.
რა საფრთხეს წარმოადგენს?
- სიტყვის თავისუფლების პირდაპირი შეზღუდვა — ლგბტ თემაზე საუბარი, სოციალური კამპანიების ჩატარება ან თვითონ იდენტობის გახმოვანება საჯარო სივრცეში შეიძლება გახდეს დასჯადი;
- სიძულვილის წახალისება — სახელმწიფო პოლიტიკა, რომელიც გამორიცხავს ლგბტ ადამიანებს საზოგადოებრივი ცხოვრებისგან, გზას უხსნის ძალადობას, მარგინალიზაციას და დისკრიმინაციას;
- ტრანს ადამიანების იდენტობის უარყოფა — სამართლებრივი იდენტობის აღიარების გარეშე, ტრანს ადამიანები ვერ იღებენ საბაზისო სერვისებს, ვერ ეხმარებიან თავიანთ თავს ჩვეულებრივი ცხოვრების მოწყობაში;
- გენდერული და სექსუალური განათლების გაქრობა — სკოლის, უნივერსიტეტის ან თუნდაც საჯარო ღონისძიებების სივრცეებიდან ისიც გაქრება, რაც მოზარდებს ეხმარებოდა, გაეცნონ საკუთარ თავს ან სხვების განსხვავებულობებს.
საერთაშორისო პარალელები: რუსეთი
რუსეთში 2013 წელს მიღებული ე.წ. “გეი პროპაგანდის” კანონის მიზანიც ზუსტად ეს იყო — ლგბტ საკითხების საჯარო სივრციდან განდევნა. შედეგი იყო:
- ასობით ორგანიზაციის დახურვა;
- ძალადობის შემთხვევების მკვეთრი ზრდა;
- ახალგაზრდებში სუიციდის მაჩვენებლის ზრდა;
- პლატფორმების გათიშვა, რომლებიც ლგბტ ადამიანებს უჭერდნენ მხარს.
2. უცხოური აგენტების რეგისტრაციის კანონი („ფარა“)
🔍 რა წერია კანონში?
ახალი კანონპროექტის თანახმად, ყველა ფიზიკური ან იურიდიული პირი, რომელიც უცხოური წყაროებიდან იღებს დაფინანსებას და ახორციელებს „საზოგადოებრივ საქმიანობას“, ვალდებულია დარეგისტრირდეს როგორც „უცხოური გავლენის აგენტი“.
განსაკუთრებით საგანგაშოა ის, რომ:
- კანონის დაუმორჩილებლობა ან არაზუსტი რეგისტრაცია ითვლება სისხლის სამართლის დანაშაულად, რომელიც ითვალისწინებს თავისუფლების აღკვეთას 5 წლამდე;
- კანონში მოცემული ტერმინები, როგორებიცაა „საზოგადოებრივი საქმიანობა“, „უცხოური გავლენა“ და სხვა, ბუნდოვანია და ინტერპრეტაციის საშუალებას იძლევა, რაც სახელმწიფოს აძლევს მკვეთრად სუბიექტურ მოქმედების შესაძლებლობას;
- კანონი არ ზღუდავს მხოლოდ ორგანიზაციებს — ის ეხება ბიზნესებს, მედიას, დამოუკიდებელ აქტივისტებს და ფიზიკურ პირებსაც.
რა მიზანი აქვს სინამდვილეში?
- სამოქალაქო სივრცის ჩამოშლა — კანონი აყალიბებს სახელმწიფოს, როგორც ერთადერთ ლეგიტიმურ საზოგადოებრივ მოთამაშეს;
- დაშინება და თვითცენზურა — სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობის დაწესება აშკარად მიზნად ისახავს ადამიანებისა და ჯგუფების გაჩუმებას;
- საზოგადოების ფსიქოლოგიური მომზადება ავტორიტარიზმისთვის — როდესაც უცხოურ მხარდაჭერას უარყოფითად და მტრულად აღიქვამ, წყვეტ საერთაშორისო დემოკრატიული თანამეგობრობის ნაწილად ყოფნას.
რა საფრთხეს ქმნის?
- არასამთავრობო ორგანიზაციების მუშაობის შეჩერება— რადგან მათი 99% საერთაშორისო დახმარებაზეა დამოკიდებული, ფაქტობრივად ისინი ხდებიან კანონის სამიზნე;
- მცირე რეგიონული მედია და პლატფორმების გაქრობა — საგრანტო მხარდაჭერის გარეშე ისინი ვერ იარსებებენ და ისინიც მოხვდებიან რეგისტრაციის ან დევნის ზღვარზე;
- რეპუტაციული დაზიანება და საჯარო სტიგმა — სტატუსი „უცხოური აგენტი“ საქართველოში უკვე სიძულვილის ენის იარლიყად იქცა.
საერთაშორისო პარალელები: რუსეთი, უნგრეთი
- რუსეთი: უცხოური აგენტების კანონის მიღების შემდეგ, ათასობით ორგანიზაცია დაიხურა. დამოუკიდებელი მედია გაქრა. ლგბტ საკითხებზე მომუშავე ჯგუფები ჩახშობილი იქნა.
- უნგრეთი: ევროკავშირის სასამართლომ დაადგინა, რომ მსგავსი კანონი არღვევს გაერთიანების თავისუფლებას და ევროკავშირის ფუნდამენტურ ღირებულებებს. შედეგად, უნგრეთს მოუწია ამ კანონის გაუქმება.
3. მაუწყებლობის შესახებ კანონში ცვლილებები
🔍 რა იგეგმება?
ცვლილებების თანახმად, კომუნიკაციების კომისიას (რომელიც პრაქტიკულად ხელისუფლების კონტროლს ექვემდებარება) ენიჭება უფლება:
- განსაზღვროს, რა ტიპის შინაარსია დასაშვები და რა — არა;
- მიუთითოს მაუწყებლებს კონკრეტული შინაარსის ამოღება ან კორექტირება;
- დააკისროს ფინანსური ან რეგისტრაციული სანქციები მედიებს „მორალურ ფასეულობებთან შეუთავსებელი შინაარსის“ გამო.
რა მიზანი აქვს სინამდვილეში?
- მედიის დამოუკიდებლობის ჩამოშლა — მედიას სჭირდება დამოუკიდებლობა, რათა ემსახუროს საზოგადოებას და არა მთავრობას. ამ ცვლილებებით ის ხდება იარაღი ხელისუფლების ხელში;
- კრიტიკული თემების გაფილტვრა — ლგბტ საკითხები, სოციალური სამართლიანობა, პოლიტიკური კრიტიკა — შესაძლოა შეფასდეს, როგორც “დაზიანებული შინაარსი”;
- საზოგადოების ინფორმირების მექანიზმის დისფუნქცია — რაც ნაკლები ინფორმაციაა, მით მეტი მანიპულაცია და ძალაუფლება რჩება ერთ პოლიტიკურ ცენტრში.
რა საფრთხეს ქმნის?
- ლგბტ ადამიანების გაშუქების გაქრობა მედია სივრციდან — მათი ხილვადობა ისედაც მცირეა, ახლა კი შესაძლოა მთლიანად გაქრეს;
- პირველწყაროების დაკარგვა ახალგაზრდებისთვის — როდესაც ონლაინ პლატფორმებიც კონტროლის ქვეშ ექცევა, ახალგაზრდა აუდიტორია დაკარგავს ალტერნატიულ ხმებს;
- საზოგადოების ერთფეროვნების დაკანონება — საჯარო დისკუსიის სივრცე ხელოვნურად გახდება ერთგვაროვანი, არააქტიური, დუმილის კულტურით სავსე.
საერთაშორისო პარალელები: უნგრეთი, რუსეთი
- უნგრეთში მედიის მარეგულირებელი საბჭო მმართველი პარტიის მიერ დაკომპლექტდა და დამოუკიდებელი ტელეკომპანიები დახურა ან გააკოტრა;
- რუსეთში სატელევიზიო მაუწყებლობა სრულად კონტროლდება სახელმწიფოს მიერ. ლგბტ თემა პრაქტიკულად აკრძალულია.
დასკვნა: რა გვესახება და რატომ უნდა ვიმოქმედოთ
ეს კანონები არ არის მხოლოდ იურიდიული ცვლილებები — ისინი ცვლილებებს გვიტარებენ ჩვენს ცხოვრებაში, თავისუფლებაში, ურთიერთობებსა და მომავალში.
თუ კანონის ენით იდენტობის გამოხატვა ან შინაარსის შექმნა იკრძალება, მაშინ ლგბტ ადამიანების ცხოვრება საქართველოში ხდება კრიმინალიზებული. თუ დაფინანსების წყაროს გამო გიწევს თავისუფლების აღკვეთის შიში, სამოქალაქო საზოგადოება გარდაიქმნება დუმილის საზოგადოებად. თუ მაუწყებლობა სახელმწიფო ენაზე ალაპარაკდება, საზოგადოებას აღარ ექნება თავისი ხმა.
დავიბადეთ თავისუფლების პოტენციალით, და უნდა დავიცვათ სივრცეები, სადაც ამ თავისუფლებას ვეძებთ. წინააღმდეგ შემთხვევაში, თითოეული დაკარგული კანონი, დახურული ორგანიზაცია და გაჩუმებული ადამიანი — იქნება ჩვენი საერთო დემოკრატიის ნაწილის წართმევა.